Εθνικές Εκλογές: Η διαχρονική εκλογική συμπεριφορά των ελασσόνων περιφερειών

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΔΗΜΑΚΑΚΟΥ 

Οι εκλογές της 21ης Μαΐου 2023 θα είναι οι 19ες από τη Μεταπολίτευση (1974). 

Οι 7 εξ αυτών έγιναν σε πολύ μικρά χρονικά διαστήματα, στο 10μηνο Ιούνιος 1989 - Απρίλιος 1990 διεξήχθησαν τρεις, άλλες δύο σε διάστημα μικρότερο του ενάμιση μήνα (Μάιος - Ιούνιος 2012) και επίσης δύο στο 8μηνο Ιανουάριος - Σεπτέμβριος 2015.

Αν θέλουμε, καταχρηστικά, να βγάλουμε έναν μέσο όρο, στην Ελλάδα διεξάγονται εκλογές και 2 χρόνια και 7 μήνες. Άλλωστε, από τις κυβερνήσεις που προέκυψαν μόλις δύο εξάντλησαν την τετραετία που ορίζει μάξιμουμ το Σύνταγμα, αυτή του Ανδρέα Παπανδρέου στο διάστημα Ιούνιος 1985 - Ιούνιος 1989 και εκείνη του Κώστα Σημίτη στο διάστημα Απρίλιος 2000 - Μάρτιος 2004. Ο τελευταίος παρέδωσε μεν την προεδρία του ΠΑΣΟΚ στον Γιώργο Παπανδρέου τον Φεβρουάριο του 2004, αλλά παρέμεινε πρωθυπουργός της χώρας έως τις εκλογές. 

Η Νέα Δημοκρατία επικράτησε σε 10 από τις 18 εκλογικές αναμετρήσεις που διεξήχθησαν, το ΠΑΣΟΚ σε 6 και ο ΣΥΡΙΖΑ σε 2. Σε ότι αφορά τον συνολικό χρονικό διάστημα διακυβέρνησης της χώρας η ΝΔ έμεινε στην εξουσία 22,5 χρόνια, το ΠΑΣΟΚ 20 χρόνια και ο ΣΥΡΙΖΑ (μαζί με τους ΑΝΕΛ) 4,5 χρόνια. Χρονικό διάστημα περίπου μιας διετίας κατέλαβαν οι κυβερνήσεις Εθνικής Ενότητας, Τζανή Τζανετάκη, Ξενοφώντα Ζολώτα, Λουκά Παπαδήμου και οι υπηρεσιακές των Ιωάννη Γρίβα, Παναγιώτη Πικραμμένου, Βασιλικής Θάνου.

Ακούμε και διαβάζουμε κατά κόρον για τα παραδοσιακά «κάστρα» του ενός ή  του άλλου κόμματος, για περιφέρειες στις οποίες στηρίζουν κυρίως την εκλογική τους δύναμη. Τι θα λέγατε να δούμε πως συμπεριφέρθηκε κάθε περιφέρεια στις εκλογικές αναμετρήσεις που προηγήθηκαν. Έτσι, θα έχετε μια πλήρη εικόνα του εκλογικού χάρτη της χώρας και θα παρακολουθήσετε με μεγαλύτερη άνεση την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων. 

Σε ότι αφορά τις προβεβλημένες ελάσσονες περιφέρειες (η Ελλάδα είναι χωρισμένη σε 59), η Α’ Αθηνών κατά παράδοση ψηφίζει Νέα Δημοκρατία. Το ΠΑΣΟΚ έσπασε την γαλάζια κυριαρχία, δύο φορές, όταν κέρδισε με μεγάλη διαφορά τις εκλογές, το 1981 και το 2009. Ακολούθησε μια περίοδος ΣΥΡΙΖΑ, αρχικά τον Μάιο του 2012 και μετά στη διπλή αναμέτρηση του 2015, αλλά το 2019 επέστρεψε η Νέα Δημοκρατία.

Η Β’ Αθηνών ως το 2015 ήταν η μεγαλύτερη εκλογική περιφέρεια της χώρας και αποτελούσε το βαρόμετρο της εκάστοτε εκλογικής αναμέτρησης, αφού ήταν εκείνη που έβγαζε κυβέρνηση. Με εξαίρεση το 2012, όταν ψήφισε τον ΣΥΡΙΖΑ, το κόμμα που επικρατούσε σ’ αυτήν κέρδιζε και τις εκλογές. Το 2019 κατατμήθηκε σε 3 ελάσσονες περιφέρειες, στις 2 κέρδισε η Νέα Δημοκρατία (Βόρειος Τομέας, Νότιος Τομέας), ο ΣΥΡΙΖΑ σε μία (Δυτικός Τομέας) και αθροιστικά (στο σύνολο δηλαδή των τριών) επικράτησε η ΝΔ με σημαντική διαφορά.  

Η Α’ Πειραιά όπως και η Β’ Θεσσαλονίκης, συνήθως ψηφίζουν Νέα Δημοκρατία, δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στη Β’ Πειραιά. Με εξαίρεση τα μακρινά 1974 και 1977, αποτέλεσε «άντρο» του ΠΑΣΟΚ από το 1981, ωσότου υποσκελιστεί από τον ΣΥΡΙΖΑ το 2012. Είναι μία από τις λεγόμενες περιφέρειες «μπετόν».

Η ως το 2015 περιφέρεια Αττικής δεν είχε σταθερή συμπεριφορά. Το 1985 και το 2000 το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις εκλογές, αλλά η περιφέρεια ψήφισε Νέα Δημοκρατία. Το ίδιο συνέβη και στη διπλή αναμέτρηση του 2012, η Νέα Δημοκρατία κέρδισε τις εκλογές, αλλά στην περιφέρεια πλειοψήφησε ο ΣΥΡΙΖΑ. Στις τελευταίες εκλογές χωρίστηκε σε δύο κομμάτια, η Ανατολική ψήφισε τη Νέα Δημοκρατία, η Δυτική τον ΣΥΡΙΖΑ και αθροιστικά (στο σύνολο δηλαδή των δύο) επικράτησε η ΝΔ με διαφορά.

Ας ρίξουμε όμως μια ματιά και στην εκλογική συμπεριφορά των υπόλοιπων 49 ελασσόνων περιφερειών από το σύνολο των 59. Ουσιαστικά, οι εκλογικές περιφέρειες είναι 60, αφού σ’ αυτές λογίζεται και η μείζονα περιφέρεια, που δεν είναι άλλη από την Επικράτεια, από την οποία προέκυπταν, με βάση το πανελλαδικό ποσοστό του κάθε κόμματος, οι 12 βουλευτές Επικρατείας. Από φέτος οι βουλευτές Επικρατείας θα είναι 15, αφού θα προστεθούν και οι 3, οι οποίοι θα προέρχονται από τις ψήφους των Ελλήνων του εξωτερικού. 

Η πρώτη παρατήρηση είναι ότι τρεις περιφέρειες δεν άλλαξαν ποτέ χέρια. Η Αργολίδα, η Λακωνία και η Καστοριά είναι οι λεγόμενες «απάτητες γαλάζιες» περιφέρειες. Η Νέα Δημοκρατία επικράτησε σ’ αυτές και στις 18 προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις.

«Γαλάζια κάστρα» αποτελούν επίσης οι Σέρρες, έδρα των Καραμανλήδων, η Μεσσηνία, του Γιάννη Μπούτου και αργότερα του Αντώνη Σαμαρά και το Κιλκίς, στις οποίες το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να σπάσει μόλις μία φορά την κυριαρχία της Νέας Δημοκρατίας, το 1981, το 1993 και το 2009 αντίστοιχα, όταν και έγινε κυβέρνηση. 

Παραδοσιακά γαλάζιες είναι οι περιφέρειες Έβρου, Πιερίας με 16 επικρατήσεις της Νέας Δημοκρατίας (και 2 του ΠΑΣΟΚ), περιοχές που δεν άλλαξαν συμπεριφορά ούτε στα χρόνια που κυριάρχησε ο ΣΥΡΙΖΑ. Από κοντά είναι η Δράμα με 15 φορές ΝΔ και 3 ΠΑΣΟΚ και η Αρκαδία με 14 φορές ΝΔ και 4 ΠΑΣΟΚ, περιφέρειες που επίσης δεν κατάφερε να επικρατήσει ο ΣΥΡΙΖΑ όταν σχημάτισε κυβέρνηση.  

Η Κρήτη αποτέλεσε το «βαρύ χαρτί» του ΠΑΣΟΚ. Στο Ηράκλειο κυριάρχησε το πράσινο με εξαίρεση το 1974, όταν πλειοψήφησε η Ένωσης Κέντρου - Νέες Δυνάμεις του Γεωργίου Μαύρου. Τη θέση του ΠΑΣΟΚ από τον Ιούνιο 2012 πήρε ο ΣΥΡΙΖΑ. Είναι η μία από τις 3 περιφέρειες που δεν κέρδισε ποτέ η Νέα Δημοκρατία. Και οι άλλες 2 όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κάποιος είναι στη Μεγαλόνησο. 

Στο Λασίθι, το οποίο αποτέλεσε το τελευταίο προπύργιο της Ένωσης Κέντρου - Νέες Δυνάμεις (1977) η επικράτηση του ΠΑΣΟΚ ήταν σαρωτική, αλλά από τον Ιούνιο του 2012 και μετά έγινε κτήμα του ΣΥΡΙΖΑ. 

Τα Χανιά μπορεί να έδωσαν δύο πρωθυπουργούς από τη Νέα Δημοκρατία, πατέρα (Κωνσταντίνο) και γιο (Κυριάκο) Μητσοτάκη, αλλά δεν ανέδειξαν ποτέ πρώτο το κόμμα της αστικής Δεξιάς. Το 1974 κέρδισε η Ένωση Κέντρου - Νέες Δυνάμεις και το 1977 ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ως επικεφαλής όμως του κόμματος Νεοφιλελευθέρων. Ακολούθησαν 11 συνεχόμενες νικηφόρες αναμετρήσεις για το ΠΑΣΟΚ και από το 2012 η σκυτάλη πέρασε στον ΣΥΡΙΖΑ.

Αναλογικά, η καλύτερη περιφέρεια της Νέας Δημοκρατίας στην Κρήτη είναι εκείνη του Ρεθύμνου. Κέρδισε στις εκλογές του 1974, του 1977 και του 2007. Το ΠΑΣΟΚ κυριάρχησε από το 1981 ως τον Μάιο του 2012 πλην του 2007 και παρέδωσε τα σκήπτρα στον ΣΥΡΙΖΑ τον Ιούνιο του 2012. 

Στα «άντρα» του ΠΑΣΟΚ συγκαταλέγονταν φυσικά και η Αχαΐα, η έδρα των Παπανδρέου. Από το 1981 ως τον 2009 επικράτησε ανελλιπώς ο πράσινος ήλιος. Προηγήθηκαν οι δύο επικρατήσεις της Νέας Δημοκρατίας (1974, 1977) και ακολούθησαν οι 5 συνεχόμενες του ΣΥΡΙΖΑ από το 2012 και μετά. 

Η Ηλεία και η Εύβοια ήταν επίσης περιφέρειες που κυριάρχησε το ΠΑΣΟΚ, με 10 επικρατήσεις από το 1981 και μετά. Έχουν σχεδόν την ίδια συμπεριφορά, αφού μετά τη μετακίνησή τους στον ΣΥΡΙΖΑ, επέστρεψαν στη Νέα Δημοκρατία το 2019.  

Και στα Δωδεκάνησα η κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ ήταν εμφανής, με 11 επικρατήσεις. Με εξαίρεση τις διπλές εκλογές του 2015 που κέρδισε ο ΣΥΡΙΖΑ, οι κεντρώοι ψήφισαν Νέα Δημοκρατία τόσο το 2012, όταν τα ποσοστά του ΠΑΣΟΚ πήραν την κατηφόρα όσο και στις τελευταίες εκλογές, αυτές του 2019.  

Η περιφέρεια με τις περισσότερες εναλλαγές είναι αυτή της Σάμου. Στις μισές εκλογικές αναμετρήσεις, τις 9, ψήφισε Νέα Δημοκρατία, στις 4 πρώτο κόμμα αναδείχθηκε το ΠΑΣΟΚ, σε άλλες 3 πρώτευσε ο ΣΥΡΙΖΑ, σε μία ο ενιαίος Συνασπισμός της Αριστεράς, όταν συνεργάστηκε στις μονοεδρικές με το ΠΑΣΟΚ (1990) και σε μία το ΚΚΕ (Μάιος 2012). Ήταν η μοναδική φορά στα χρόνια της Μεταπολίτευσης που κέρδισε ελάσσονα περιφέρεια το Κομμουνιστικό Κόμμα.

Η Χίος είναι το μοναδικό από τα νησιά που δεν επικράτησε ποτέ ο ΣΥΡΙΖΑ. Από το 1974 ως το 2009, ψήφιζε πάντα το κόμμα που αναδεικνύονταν κυβέρνηση, με εξαίρεση το 2004 που επικράτησε το ΠΑΣΟΚ. Από το 2012 και μετά κερδίζει η Νέα Δημοκρατία. 

Μία από τις λεγόμενες παραδοσιακές περιφέρειες της Νέας Δημοκρατίας είναι η Άρτα. Είναι όμως και η μοναδική που κατάφερε να διατηρήσει ο ΣΥΡΙΖΑ παρά την ήττα του στις εκλογές του 2019, αφού αποτελεί την περιφέρεια καταγωγής του Αλέξη Τσίπρα. 

Υπάρχει η κατηγορία περιφερειών που συμπεριφέρεται όπως το εκλογικό σώμα στο σύνολό του, ψηφίζει δηλαδή το εκάστοτε κόμμα που κερδίζει τις εκλογές. Πρόκειται για τις περιφέρειες Βοιωτίας, Ημαθίας, Ιωαννίνων, Κορινθίας, Κυκλάδων.

Μια άλλη κατηγορία περιλαμβάνει τις τέσσερις θεσσαλικές περιφέρειες (Λάρισας, Καρδίτσας, Τρικάλων, Μαγνησίας) και τη Φθιώτιδα, οι οποίες επέδειξαν περίπου την ίδια συμπεριφορά, με εξαίρεση τις εκλογές του 2000, που στήριξαν μεν τη Νέα Δημοκρατία, αλλά νικητής των εκλογών αναδείχθηκε το ΠΑΣΟΚ.

Τρεις φορές, όλες στη Ροδόπη (Ιούνιος 1989, 1990, 1993), επικράτησε ο μουσουλμανικός μειονοτικός συνδυασμός «Εμπιστοσύνη». Όμως, με την καθιέρωση του ορίου 3% για είσοδο στη Βουλή δεν υπήρξε ξανά ξεχωριστό ψηφοδέλτιο της μουσουλμανικής μειονότητας όπως συνέβη στο χρονικό διάστημα 1985-1993 και στη Ροδόπη και στην Ξάνθη. 

Καλό βόλι… 

* Στον πρώτο πίνακα (τόσο στις ένθετες ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ όσο και σε αυτές που ακολουθούν στη βάση του κειμένου) αναγράφονται οι ημερομηνίες διεξαγωγής των εκλογών και τα κόμματα που πλειοψήφησαν και στους επόμενους τρεις οι συνολικές επικρατήσεις κάθε κόμματος στη μείζονα -Επικράτεια- και σε κάθε μία από τις 59 ελάσσονες περιφέρειες.